پادشاهی مسجد

بنای اصلی از سنگ سرخِ کوههای فتح پور سیکری و بیانه است ؛ اما از گچ و خشتهای شاهجهانی نیز در ساخت آن استفاده و برای ایجاد تنوع در رنگ ، سطح سنگهای سُرخ منبت و با سنگ سفید کوههای مکرانة جودهپور پَرچین کاری * شده است . با وجود این ، رنگ سُرخ بر کلّ نمای مسجد غلبه دارد. درِ اصلی ورودی ، در سمت شرق و از سطح زمین حدود نُه متر بلندتر است . از زمین تا این در، 22 پله ، با سنگ ابری کابلی ، وجود دارد. ورودی مسجد خود بنایی کامل و شاهانه به سبک معماری تیموریان است که در دو طبقه به صورت مکعب و شامل اقامتگاه امام جماعت و مکتب و کتابخانة مسجد است . شبستان مسجد با دیواری محاذی طول آن ، دو بخش شده است . در قسمت جلو دری بزرگ در وسط و پنج پنجدری کوچک در شمال و جنوب قرار دارد. در قسمت عقبی شبستان نیز درها به همان ترتیب و تعداد است . در وسط شبستان عقبی که با سنگ سفید ساخته شده ، محراب و منبر نیز قرار دارد. این قسمت قلب مسجد است و زیباترین تزیینات و گلکاری روی سنگ مرمر در آن انجام گرفته است . منبر فعلی را در دورة متأخر ساخته اند. بالایِ بنایِ این شبستان ، سه گنبد روی قوسهای نیمدایره قرار گرفته است . گنبد میانه بزرگتر و دو گنبد طرفین کوچکتر و هم اندازة یکدیگر است . این گنبدهای مرمرین چون مروارید می درخشند و قُبّه طلایی روی آنها به الماس می ماند . اندازة گردنة گنبد میانه حدود ده متر و گنبدهای اطراف حدود شش متر و نیم است . روی این گنبدها گُل نیلوفر وارونه ای با سنگ سفید ساخته اند. از مشخصه های مسجد چهار منار بلند با سنگ سرخ در چهار گوشة مسجد است . هر منار به طول حدود 5ر43 متر روی سکویی هشت گوشه قرار دارد. خود این سکو شش متر از سطح زمین بلندتر است . هر منار سه طبقه دارد و زایران و سیاحان اجازه دارند که به بالای منارها بروند.     پادشاهی مسجد، نشان قدرت و برادری مسلمانان منطقه شناخته می شود. در 1331/ 1913 که ایتالیا به لیبی حمله کرد اقبال لاهوری در این مسجد و در اجتماع بزرگ مسلمانان منظومة تاریخی خود «به حضور رسالت مآب » را خواند و از شهدا تجلیل کرد . نماز بر جنازة اقبال با شرکت هزاران تن در همین مسجد اقامه و جسد او در ضلع جنوبی و بیرون از محوطة مسجد به خاک سپرده شد. در 1353 ش / فوریة 1974، سران کشورهای اسلامی که به منظور شرکت در دومین اجلاس سران به لاهور رفته بودند، نماز جمعه را در همین مسجد اقامه کردند. پادشاهی مسجد علاوه بر حفظ جایگاه فعال خود به عنوان عبادتگاه ، دارای جاذبة جهانگردی است . بخشی از اتاقهای مسجد در طبقة دوم ساختمانِ درِ ورودی اکنون گنجینة اشیای مقدس است . این اشیا به حضرت محمد صلی الله علیه وآله و سلم و حضرت علی و حضرت فاطمه و امام حسین علیهم السلام و اویس قرنی و شیخ عبدالقادر گیلانی منسوب است و بنا به روایتی امیرتیمور گورکانی پس از گشایش دمشق  و فتح ترکیه این اشیای متبرک را به دست آورد و آنها را به سمرقند برد و سپس ظهیرالدین بابر آنها را به هندوستان منتقل کرد. این اشیا دست به دست در خانواده های حکومتی نگهداری شد، تا اینکه فقیر سیّدنورالدین منوّر  آنها را خرید و وقف پادشاهی مسجد کرد . در کّلِ بنای مسجد چهار نوع آرایش به کار رفته است : منبت کاری روی سنگ ، پرچین کاری ، کنده کاری سنگ سُرخ و پُرکردن آن با سنگهای برآمدة ملوّن ، و نقاشی روی گچ سفید. پس از انقراض حکومت مسلمانان در شبه قاره و روی کار آمدن سیکها در پنجاب در قرن دوازدهم /هجدهم ، سیکها پادشاهی مسجد را تصرف و از آن به عنوان سنگر، پادگان نظامی ، مرکز مهمات و طویلة اسبان استفاده کردند. آنها سنگهای قیمتی آن را کندند و لوازم گرانبهای مسجد را از بین بردند. در جنگهای بین جانشینان مهاراجه رنجیت سنگه ، شیر سنگه توپهای سبک را بالای منارها نصب کرد تا مخالفان خود را، که در ارگ لاهور محصور بودند، به گلوله بندد. گلوله های توپ نیز که از ارگ شلیک می شد موجب تخریب بیشتر مسجد گردید. در جمادی الاولی 1265/ مارس 1849 انگلیسیها پنجاب را از سیکها گرفتند و این مسجد به تصرف آنان درآمد. تا 1271/ 1855 پادشاهی مسجد مرکز مهمات آنان و ورود نمازگزاران به آن ممنوع بود تا اینکه مهمات را به محلی دیگر بردند و در جمادی الاولی 1272/ ژانویة 1856 مسجد را به مسلمانان واگذاشتند. اما انگلیسیها دالان شرقی مسجد را از میان بردند تا میان ارگ ، که محل استقرار ارتش انگلیس بود، و مسجد حایلی نباشد و آنان بتوانند فعالیتهای مسلمانان را در مسجد تحت نظر قرار دهند. از 1282/ 1865 تلاشهایی برای بازسازی پادشاهی مسجد، آغاز گردید و با پولی که مسلمانان لاهور جمع کردند و هزینه ای که دولت پنجاب به مرمت مسجد اختصاص داد، در طول سالهای 1292ـ 1338/ 1875ـ1920 اولین مرحلة بازسازی مسجد انجام گرفت . دومین مرحلة بازسازی را ادارة امور مردم هند در 1318 ش / 1939 شروع کرد. در 1326 ش / 1947 با تأسیس پاکستان کار بازسازی مسجد را ادارة امور مردم پاکستان به عهده گرفت و جمعاً با صرف هزینة 000 ، 900 ، 4 روپیه در طول 21 سال ، بازسازی همه جانبة مسجد روی خطوط معماری اصلی در 1339 ش / 1960 به پایان رسید . هم اکنون ادارة اوقاف پنجاب مسجد را اداره و امام جماعت و خطیب و مؤذن را منصوب می کند. در این مسجد علاوه بر اقامة نمازهای یومیه ، نمازهای جمعه ، عیدین و تراویح مطابق مذهب حنفی برگزار می شود.صحن مسجد مربعی به مساحت 881ر899 ، 25 متر مربع است و در وسط آن حوض آبی به مساحت 2576ر232 متر مربع قرار دارد. در شمال و جنوب و شرق صحن دالانی ساخته شده که از سطح صحن حدود یک متر بلندتر است . در 1272/ 1856 انگلیسیها به دلایل سوق الجیشی دالانِ شرقی را ویران کردند  اما دولت پاکستان آن را بازسازی و لوله کشی آب کرد.